Voorwoord.
Ons eiland, Schouwen-Duiveland, kenmerkt zich door haar unieke landschappelijke kwaliteiten en cultuurhistorische waarden. De Vereniging Stad en Lande zet zich in voor het behoud daarvan. Wat daarvoor nodig is vindt u in voorliggende lange termijn visie op de planologie van Schouwen- Duiveland. In de ontwikkeling van deze visie heeft de Commissie Planologie van de Vereniging het voortouw genomen. Meerdere versies zijn binnen de Vereniging onderwerp geweest van soms verhitte discussies, o.a. de concept-visie die in de Ledenraad is besproken en van kritisch commentaar voorzien. Het resultaat schetst een naar onze mening goed doordacht, evenwichtig en realistisch toekomstbeeld, waarmee de landschappelijke kwaliteiten kunnen worden behouden in een omgeving waar het zowel goed wonen als plezierig werken is en waarvan ook de toerist volop kan blijven genieten. Uiteraard geeft onze visie niet antwoord op alle vragen. Zij biedt evenwel een goed vertrekpunt voor het behoud en versterking van ook veel economische activiteiten die juist van genoemde kwaliteiten afhankelijk zijn. Wij hopen dan ook zeer dat onze ideeën door gemeente en provincie ter harte zullen worden genomen. Ten slotte is een woord van dank aan de leden van de Planologische Commissie en aan de leden van het Bestuur voor hun inspanningen en inzet ten volle op zijn plaats.

Hans Erbrink, voorzitter

Inleiding.
De rust, ruimte en landschappelijke kwaliteiten van Schouwen-Duiveland worden algemeen erkend als waardevol en te beschermen goed. Tegelijkertijd werken deze kwaliteiten als een magneet op allerlei economische initiatieven die hen te gelde willen maken. Op zich is daar niets op tegen. Sommige van deze economische initiatieven vormen echter een directe bedreiging voor diezelfde rust en ruimteomdat zij op korte termijn misschien wel winst opleveren, maar tegelijkertijd de omgeving blijvend aantasten. De soms ongebreidelde bouw van campings en bungalowparken in het Zeeuwse landschap is daarvan een voorbeeld. Anderzijds, Zeeland en dus Schouwen-Duiveland moet niet op slot. Het is ook een gebied voor de mens om te wonen, te werken en te recreëren. Maar de vraag is dan, welk niveau is nog toelaatbaar en waar ligt de grens? Wat is de draagkracht van het gebied?

Dit vraagt om een duidelijke visie op de toekomst. Wanneer immers een gebied eenmaal definitief voor woningbouw, recreatie of bedrijfsterrein is bestemd en in gebruik genomen, dan draai je dat niet meer terug. Herstel van planologische beslissingen die achteraf als fout worden erkend is meestal onmogelijk. Dergelijke beslissingen worden nog steeds gemaakt. Natuur en landschap zijn stemloos. Enerzijds zijn het economische goederen, die schaars en dus op geld waardeerbaar zijn, anderzijds vertegenwoordigen zij gemeenschapswaarden die zich niet lenen voor de exclusieve toe-eigening door een enkeling of een speciale groep. Zij stellen ons voor een verdelingsvraagstuk, waarvan de oplossing gezocht moet worden in een zorgvuldiger belangenafweging.

Daarom heeft de Vereniging Stad en Lande het initiatief genomen tot de ontwikkeling van een ruimtelijke langetermijnvisie voor Schouwen-Duiveland. De directe aanleiding is tweeledig.
Ten eerste heeft de omstreden locatiekeuze voor een camping aan de Rampweg aangetoond hoe een aanvankelijk goed opgezet plan flink uit de hand kan lopen. Een tweede en nu belangrijker reden om proactief met onze visie naar buiten te treden wordt gevormd door initiatieven uit politiek en bedrijfsleven die zich richten op een sterke bevolkingstoename met als doel daarmee de economie te stimuleren. Onomwonden wordt voor verstedelijking gepleit*1. Onder de naam 'Innovation Island' is deze gedachte concreet gemaakt in plannen voor woningbouw met als voorlopige doelstelling een toename van 10.000 inwoners op Schouwen-Duiveland in de komende 10 tot 15 jaar *2. De reeds geplande uitbreidingen op Schouwen-Duiveland zijn daarin niet inbegrepen *3. Een dergelijke geforceerde groei vormt naar onze mening een directe bedreiging voor het nog natuurlijke open landschap van ons eiland. Een geleidelijk verval van het landschap maakt de weg vrij voor weer nieuwe plannen, waardoor het gebied steeds verder kan verstedelijken, zoals ook in de Randstad het Groene Hart steeds verder wordt aangetast. Dat is een toekomstbeeld dat wij en met ons vele anderen verwerpen. En is er geen betere toekomstvisie denkbaar? Volgens ons zeker, zoals uit het navolgende zal blijken.

Rust en Ruimte, basis voor een gezonde economische ontwikkeling.
De rust en ruimte zijn een direct gevolg van het eeuwenlange isolement waarin Schouwen-Duiveland als eiland heeft verkeerd. Met zijn 34.500 inwoners is het één der dunst bevolkte gemeenten van Nederland. De enorme bevolkingsgroei die de rest van Nederland heeft gekenmerkt is aan deze gemeente grotendeels voorbijgegaan, hoewel deze in de jaren '90 toch nog met 4.200 inwoners toenam. Onder deze lage woondichtheid blijkt de economie niet echt te hebben geleden. Sterker nog, zij heeft hiervan in hoge mate geprofiteerd *1. Zo blijkt dat Schouwen-Duiveland:
- een relatief goede werkgelegenheid kent,
- een relatief welvarende bevolking heeft, ondanks een geringe arbeidsparticipatie als gevolg van de aanwezigheid van veel ouderen,
- vergeleken bij andere plattelandsgemeenten per inwoner over een behoorlijk aanbod aan voorzieningen beschikt, zoals winkels, huisartsen en basisscholen ,
- een goed ontwikkelde dienstensector heeft,
- zich voor wat betreft de landbouw, onder meer door een ver voortgeschreden verdieping en verbreding, redelijk goed weet te handhaven en daarin gunstig afsteekt bij de rest van Zeeland en gemiddeld Nederland. Dit laatste betekent uiteraard niet dat deze sector geen last heeft van de economische malaise die de landbouw als geheel doormaakt.

Het eiland bezit daarbij prachtige stranden, grote natuurgebieden, zowel binnen de dijken als daarbuiten, een landschap met vele vergezichten en een interessante historie, die levend wordt gehouden door monumentensteden als Zierikzee en Brouwershaven, naast een aantal goed bewaarde dorpen. Aan zowel inwoners als toeristen heeft het eiland enorm veel te bieden, hetgeen, wanneer met zorg beheerd, uiteindelijk de hele gemeenschap ten goede komt. De aan het lage inwonertal inherente nadelen beperken zich tot een minder verstrekkende gezondheidszorg en minder mogelijkheden op het gebied van theater-, muziek- en filmvoorstellingen.

Te veel aanbod leidt tot verlies
Maar is dat een reden om naar een sterke verhoging van het inwonertal te streven? De teruggang in de recreatiesector als gevolg van de economische malaise in Duitsland en ons eigen land heeft ondernemers die hun heil zochten in massale uitbreiding van hun campings aan het denken gezet. Men realiseert zich dat “bigger” niet altijd “better”
betekent en dat in slechte tijden “small is beautiful” een betere leidraad is. Zo is het ook in de woningbouw.

Woningbouw: geen risico's nemen
Woningbouw is noodzakelijk om aan de vraag vanuit een natuurlijke groei en behoefte aan vernieuwing te kunnen voldoen, maar geen middel tot stimulering van de lokale economie. Zij moet de behoefte volgen en daarop niet vooruitlopen. Woningbouw kan de lokale economie zelfs schaden als er geen behoefte aan is. De verwachte behoefte aan woningen (ca. 900 in de komende 10 jaar) is al kleiner dan waarin de huidige plannen voorzien (1600 woningen, waaronder de woningbouwprojecten als Noorderpolder en Poortambacht 11) *3,4. Waarom zouden er dan nog projecten als “Innovation Island” nodig zijn?

Bedrijfsterreinen
Bedrijven willen graag blikvanger zijn en dus juist opvallen, liefst op nieuwe bedrijfsterreinen. Voor hen is een acceptabele landschappelijke inpassing geen thema. Gemeenten zijn te gauw geneigd daaraan toe te geven, met als gevolg dat er steeds meer blokkendozen bij komen die het landschap ontsieren. Beter is het te investeren in bestaande bedrijfsterreinen, deze op te knappen, landschappelijk beter in te passen en alleen waar nodig wat uit te breiden, maar in elk geval geen nieuwe te creëren voordat de bestaande vol zijn. Daarmee wordt tevens op ruimte en investeringen bespaard.

Rust en ruimte zijn eindig
Wij zijn één der grootste recreatiegemeenten van ons land. Dat is natuurlijk gunstig en dient bij voorkeur zo moet blijven, maar niet tot iedere prijs. Voor recreatie is rust en ruimte nodig. Van beiden waarden heeft Schouwen-Duiveland gelukkig nog veel in huis. Maar ze zijn eindig en kunnen niet onbeperkt worden verbruikt. Telkens als er een stukje rust en ruimte verdwijnt, gaat er ook een stukje basis van onze recreatie-economie verloren, waardoor ook de bestaande recreatiecentra hun aantrekkelijkheid kunnen verliezen. Een eventuele groei van de recreatie dient daarom aan strenge voorwaarden te worden gebonden. De kwaliteitsverbetering van campings mag daarbij niet worden gekoppeld aan een onevenredige toename van hun ruimtegebruik, zoals dat onder de Regiovisie Schouwen-West nog werd toegestaan

Hoogbouw ongewenst
Voor de beleving van rust en ruimte is niet alleen stilte, maar ook de afwezigheid van hoogbouw en hoge windturbines noodzakelijk. Hoogbouw verstoort de weidsheid, zoals het verkeer de stilte verstoort. Maar helaas is hoogbouw commercieel zeer aantrekkelijk, omdat er meer woningen gaan in één gebouw en voor een weids uitzicht goed wordt betaald. De schade daarvan aan het omringende landschap en daarmee aan bijvoorbeeld ook de recreatieve waarde ervan - wordt echter nooit in de projectkosten verdisconteerd. Schouwen-Duiveland moet de Zeeuws-Vlaamse kust niet achterna en een eiland blijven van rust en vergezichten tussen de grote woonagglomeraties van Antwerpen en Rotterdam.

Geen nieuwe lichtbronnen in en verdere verstening van de duinen en het strand
Ook tegen de komst van straat- en andere verlichting op plaatsen waar nu nog nachtelijke duisternis heerst moet worden gewaakt. Nu een aantal strandpaviljoens permanente status heeft zal zich de vraag voordoen, of in de directe omgeving van die strandpaviljoens en langs hun toegangswegen geen straatverlichting zou kunnen worden toegestaan om nachtelijke bezoekers meer veiligheid te bieden. Strandpaviljoens kunnen dus gemakkelijk uitgroeien tot even zo vele storende lichtbronnen in een natuurgebied, dat het juist van duisternis moet hebben. Het gaat hier om hetzelfde sluipend proces van verstening en lichtvervuiling dat de Noordzeekust elders al zo sterk heeft aangetast.

Het platteland
De landbouw is zowel een belangrijke economische factor als drager van het cultuurlandschap. Macro-economische factoren veroorzaken een schaalvergroting in de landbouw. Dit kan nadelig uitwerken op de leefbaarheid en de diversiteit van het platteland. Daarom zijn wij voor het stimuleren van de zgn. nieuwe economische dragers, maar wel zodanig dat deze het huidige landschap niet aantasten.

Glastuinbouw
Tegen veler bezwaren in heeft de gemeente vijf jaar geleden een 75 ha groot kassengebied bij Sirjansland doorgezet. Nu dreigt er nieuw gevaar doordat bestaande, verspreid liggende tuinbouwbedrijven met kassenteelt mogen uitbreiden van 1 ha naar 2 *6 of 3 ha *5 en mogelijk in sommige gevallen zelfs naar 4 ha . De kans op aantasting van het landschap en het nachtelijk duister wordt daardoor aanmerkelijk vergroot. Waar mogelijk dient verdere uitbreiding te worden voorkomen en dienen bestaande situaties landschappelijk beter te worden ingepast.

Schone lucht
Schouwen-Duiveland moet inzetten op schone lucht. Rust en ruimte gaan van nature gepaard met een schoon milieu. Als kern van de groenblauwe oase ligt het eiland ingeklemd tussen de verstedelijkte gebieden van Rotterdam en Antwerpen en hun luchtvervuilende bedrijven. Onze invloed op de luchtkwaliteit is daarom beperkt, maar wij kunnen voorkomen dat het nog erger wordt. Luchtvervuilende bedrijven en doorgaand zwaar wegverkeer dienen daarom zo veel mogelijk van het eiland te worden geweerd.

De N-57 en de N-59 zo houden
Het wegverkeer als éé n der grootste bronnen van luchtvervuiling en lawaai moet geen nieuwe kansen krijgen in Zeeland en zeker niet op Schouwen-Duiveland. Terwijl Zuid-Beveland de A-58 heeft en Zeeuws-Vlaanderen door de aanleg van de Westerscheldetunnel bezig is het nieuwe transitoland te worden voor het vrachtverkeer richting Gent en Antwerpen, moet Schouwen-Duiveland ervoor waken niet in die stroom te worden meegesleurd. Door het bedrijfsleven wordt gepleit voor een 'opwaardering' van de N-59 op Schouwen-Duiveland tot snelweg in combinatie met de aanleg van bedrijventerreinen langs deze route 1. Beseft moet worden dat elke verbreding van de N-59 het einde van onze rust en ruimte naderbij brengt. Laat de N-59 daarom met rust en maak er geen alternatief van voor de route via A-29 en A-58!

Handhaving van rust en ruimte broodnodig
Het voorgaande laat zien dat de rust en ruimte niet vanzelfsprekend zijn. In politiek en bedrijfsleven zijn krachten werkzaam zijn die deze kwaliteiten slechts als gunstige bijkomstigheden zien, waarmee men reclame maakt, maar waarvoor men verder geen zorg hoeft te dragen. Dit korte termijn denken spreekt sommigen aan omdat het vandaag winst en banen oplevert. Op de lange termijn gaat dit echter ten koste van de kwaliteit en leefbaarheid van ons eiland; ook voor toekomstige generaties. In het spanningsveld van private druk en collectief belang zullen rust en ruimte blijvend moeten worden bevochten. . Houden we eraan vast of offeren we er telkens meer van op onder het motto: Na ons de zondvloed? Het land van de Zeemeermin heeft ons een aantal prachtjuwelen geschonken. Wat doen we ermee? De Vereniging heeft die vraag grondig onderzocht en heeft daarop het volgende samenvattende antwoord.

Wat we kunnen doen met onze rijkdom aan rust en ruimte: het 10-puntenplan

1. Het eiland oefent met zijn lage bevolkingsdichtheid en grote ruimte een heel speciale aantrekkingskracht uit, die moet worden gekoesterd. Maak van zijn open ruimte, nachtelijke duisternis, stilte en schone lucht bewust speerpunten van beleid, zodat Schouwen-Duiveland zich bij uitstek kan profileren als een oase van rust en ruimte, waarin het goed wonen, werken en recreëren is.

2. Bescherm het recreatieve product door een veel restrictiever toelatingsbeleid ten aanzien van nieuwe kampeerbedrijven, toeristendorpen en uitbreidingen van bestaande.

3. Houd de kwaliteit van het product op peil door eigenaren van monumenten te stimuleren hun eigendommen in goede staat te houden. Zet daarvoor een programma op met een bijbehorende financiële regeling.

4. Weer hoogbouw en houd het eiland gesloten voor de aanleg van hoge windturbines.

5. Laat kernen groeien, maar loop niet te ver op de vraag vooruit. Nieuwbouw moet passen in de omgeving.
6. Maak het eiland niet aantrekkelijk voor het interregionale (vracht)verkeer, bijv. door verbreding en verlichting van het hoofdwegennet.

7. Zorg voor een behoorlijke landschappelijke inpassing van bedrijfsterreinen en leg geen nieuwe aan zolang de bestaande nog voldoende ruimte bieden.

8. Houd het platteland leefbaar door te zorgen voor diversiteit en het stimuleren van nieuwe economische dragers. Bevorder verbreding en verdieping van agrarische bedrijven, maar beperk de ontwikkeling van glastuinbouw.

9. Bevorder de aanleg van nieuwe natuurgebieden en waar passend van bossen.

10. Laat Schouwen-Duiveland aantrekkelijk blijven voor jong en oud en bewaar de rust en ruimte die er nu nog zijn!

Zierikzee, januari 2006